Η Αρχιτεκτονική Κληρονομιά αγκαλιάζει και προστατεύει τον πλούτο των πολιτιστικών αλλαγών στον χώρο και στον χρόνο. Μέσα από τα μνημεία της, η ιστορία αναπλάθεται και γίνεται εικόνα ζωντανή, δυνατή, αιώνια. Οι παραδοσιακοί οικισμοί δεν είναι απλώς συμπλέγματα κατοικιών. Είναι «δοχεία» ζωής, σύμφωνα με τον μεγάλο Έλληνα αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη. Παρουσιάζοντας υψηλής ποιότητας αρχιτεκτονική, αυτές οι κατοικίες που άντεξαν στους αιώνες, συνιστούν πόρους ιδιαίτερα σημαντικούς για την τοπική τουριστική ανάπτυξη, στενά συνδεδεμένοι με το φυσικό περιβάλλον. Έτσι η Προστασία συνυπάρχει αρμονικά με την Ανάπτυξη, διδάσκοντάς μας ότι, στην πραγματικότητα, η σχέση μας με την παράδοση πρέπει να είναι εκείνη της αναγέννησης.
Οι παραδοσιακοί οικισμοί στην Ελλάδα συνιστούν αυθεντική έκφραση του ελληνικού πολιτισμού και της ιστορικής μας κληρονομιάς. Ως δυναμικές δημιουργίες της αληθινής ζωής, και όχι ως κατεστραμμένα μνημεία, αναπαλαιώθηκαν με ιδιαίτερη προσοχή και επιμέλεια, προκειμένου να μεταμορφωθούν σε τουριστικά καταλύματα, εστιατόρια, μουσεία, καθώς και εργαστήρια χειρωνακτικής τέχνης. Τα παλιά αυτά οικήματα ανέκτησαν την παλιά τους δόξα χωρίς να προσβάλουν την αισθητική του φυσικού μας τοπίου: οι παρεμβάσεις στη στατική δομή περιορίστηκαν στις απολύτως απαραίτητες∙ κατασκευές σύγχρονου εξοπλισμού ενσωματώθηκαν αρμονικά στην αρχική αρχιτεκτονική δομή∙ οι όποιες μοντέρνες παρεμβάσεις "απορροφήθηκαν" από τον ισχυρό παραδοσιακό χαρακτήρα των κτηρίων∙ τα συστήματα θέρμανσης επιλέχτηκαν με βάση τις κλιματικές συνθήκες της κάθε περιοχής∙ φυσικά υλικά, όπως η πέτρα, έντυσαν τα πατώματα, ενώ το ξύλο χρησιμοποιήθηκε επιλεκτικά και με σύνεση για τις ξύλινες επενδύσεις και την εσωτερική διακόσμηση των κατοικιών.
Η Βάθεια δεσπόζει, σαν μια μικρή ακρόπολη, στην κορυφή ενός λόφου, στο νοτιότερο σημείο της λακωνικής Μάνης. Εκατόν σαράντα τέσσερα οικήματα, κατανεμημένα σε τέσσερις διακριτές συνοικίες, συνθέτουν αυτόν τον πυκνά χτισμένο πετρόκτιστο οικισμό. Στην αρχιτεκτονική μορφή των κτηρίων και στη χωροταξία του αντικατοπτρίζεται η προαίωνια διαμάχη μεταξύ των οικογενειών της Βάθειας, με στόχο να καταλάβουν την κορυφή του λόφου, στρατηγικό σημείο και σύμβολο επικυριαρχίας κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους.
Η αρχιτεκτονική των κτηρίων διακρίνεται με βάση τέσσερις κύριες χρονικές περιόδους: (1) μονώροφα και διώροφα μανιάτικα σπίτια κατασκευασμένα πριν από το 1840∙ (2) διώροφα, τριώροφα και τετραώροφα πυργόσπιτα των ετών 1840-1870∙ και (3) μοντέρνα σπίτια ενός και δύο ορόφων της περιόδου 1890-1915.
Καθώς περπατάμε στα λιθόκτιστα μονοπάτια του χωριού, αντιλαμβανόμαστε ότι κάθε γειτονιά είναι οργανωμένη ως αυτόνομη και αυτάρκης μονάδα, αποτελούμενη από έναν πολεμόπυργο, μία εκκλησία, οχυρά, ιδιωτικούς δρόμους και "σκοτεινά" σημεία συνάντησης, μικρά δρομάκια γνωστά με την ονομασία "ρούγες".
Με τη δύναμη της φαντασία μας, οι συγκρούσεις των οπλισμένων Μανιατών, που μάχονται για να προασπίσουν τα εδάφη τους και να κυριαρχήσουν στην περιοχή, ζωντανεύουν μπροστά μας. Ας "σπάσουμε" τον κώδικα: το πυκνό πλέγμα του οικισμού και οι χαρακτηριστικοί ψηλοί, πετρόκτιστοι πύργοι εκφράζουν αυτήν ακριβώς την αρχέγονη επιθυμία για επιβίωση και αυτοτέλεια, συμβολίζοντας την πολεμική ετοιμότητα που είχε επιβληθεί ως μοναδικός τρόπος ζωής. Παρασυρόμενοι από την "πολεμική" ατμόσφαιρα του χώρου, ας στρέψουμε τη ματιά μας στο "αυστηρό" σκηνικό που μας περιβάλλει.
Άγρια ελαιόδεντρα και ενδημικά λουλούδια φυτρώνουν στις πλαγιές του λόφου∙ επιβλητικοί ορεινοί όγκοι δεσπόζουν στη γύρω περιοχή∙ τα κύματα της βαθιάς γαλάζιας θάλασσας προσκρούουν στα βράχια, ενώ ανεξερεύνητοι όρμοι, κρυμμένα σπήλαια και ακρωτήρια σχηματίζουν το συγκλονιστικό παράκτιο τοπίο της Μάνης.
Η περιπλάνηση στον μύθο συνεχίζεται: στην Αρεόπολη, την πρωτεύουσα της Μάνης, πετρόκτιστα κτήρια αναβιώνουν ιστορικές μνήμες∙ στο σπήλαιο Διρού, το ωραιότερο λιμναίο σπήλαιο του κόσμου χάρη στον πολύχρωμο διάκοσμό του∙ ή στον Γερολιμένα, τουριστικό λιμάνι της περιοχής. Οι μεταφυσικές σας ανησυχίες θα σας οδηγήσουν στο Ακρωτήριο Ταίναρον, στο σπήλαιο του Άδη και στον αρχαίο ναό του Ποσειδώνα, ενώ στο Γύθειο, στο καταπράσινο νησάκι της Κρανάης, θα περιηγηθείτε στην ιστορία της Μάνης: ο πύργος του Τζανετάκη-Γρηγοράκη φιλοξενεί το Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο της Μάνης.
